KAIROS 

 Het (voort)durende nu / The Ongoing Moment

Jacht en wacht

We turen allemaal wel naar de werkelijkheid, maar Theo Derksen leest erin. Als fotograaf trekt hij scheidslijnen in de ruimte en in de stroom van de tijd die door zijn denkbeeldig kader glijdt en geeft hij gewicht aan voorbijtrekkende gebeurtenissen. 

Derksen jaagt op een precies moment, op een kwalitatief ogenblik. Zijn jacht is een alert wachten tot het fenomeen tijd spontaan een aparte ontmoeting voor hem regisseert. In die ene tel worden zijn beelden met een klik op de camera geboren. 

Wat Derksens foto’s zo bijzonder maakt, is dat alles – zoals het leven zelf – vanuit het meest nietige vertrekt. 

Chasing and waiting

We all observe the world around us, but Theo Derksen reads it.  As a photographer he draws lines that divide space and interrupt the flow of time that passes through his imaginary frame. He grounds us in the moment, adding importance and meaning to passing events. 

Derksen is always on the lookout for a precise, a decisive moment. His quest involves wakeful waiting until time spontaneously arranges a special encounter with him. In a split second, with one click on the camera, his images are born. 

What makes Derksen’s pictures so unique is that everything – just like life itself – begins in the smallest of things. 

Een onbeschreven blad

‘Wat heeft ‘s ochtends vier, ‘s middags twee en ‘s avonds drie benen?’ luidde het raadsel van de sfinx. De menselijke evolutie waarnaar hier verwezen wordt, kun je uiteraard ensceneren: ‘staged photography’. Theo Derksen is het beeldraadsel genegen, maar hij oogst dergelijke enigma’s eerder in doodgewone omgevingen waarin zich kleine, maar kwalitatieve gebeurtenissen afspelen. Merkwaardig genoeg levert dat dikwijls complexe en dankbare beeldpuzzels op. 

Analoog aan het enigma van de sfinx toont Derksen, in een alledaagse setting, een oudere man die op krukken voortsloft en een vrouw die ruggelings een nog onbeschreven blad draagt. Drie levensstadia als het ware. Hoewel het lege vel papier weliswaar voor leegte, ontkenning of afwezigheid staat, alludeert het nog meer op de kracht van de nataliteit. Het witte vlak is zwanger van potentie en suggereert hoe een levensverhaal, een gebeurtenis of een foto zich tot iets zinvols kan ontwikkelen. 

A blank page

‘What walks on four feet in the morning, two feet in midday, and three feet in the evening?” This was the Sphinx’s riddle. The main phases in human life it refers to, can of course be orchestrated: ‘staged photography’. Theo Derksen’s art reflects this riddle but he captures life’s enigmas in day-to-day scenes. It is in these everyday moments that important things take place.  Astonishingly this often results in complex and gratifying puzzle pieces.

As in the Sphinx’s riddle Derksen captures an enigma in an ordinary, day-to-day setting: an elderly man shuffling along on crutches and a young woman, seen from the back, carrying a blank page. Three phases of life.  Although the white sheet of paper might be ‘read’ as emptiness, denial or absence, it also more powerfully suggests the potential for creation and birth. The white surface is pregnant with possibilities and bears the suggestion of how a life story, an event or a photograph might develop into something meaningful. 

Kairos

Theo Derksen is een verzamelaar die kortstondige momenten archiveert om ze ‘langgerekt’ te observeren zodat er een diepere betekenis uit opborrelt. Schijnbaar vormen kortstondigheid en ‘langgerektheid’ elkaars tegengestelde. In haar meeslepende boek Kairos ontrafelt Joke J. Hermsen nauwgezet het begrip tijd – bij uitstek het leidmotief van Derksen. We leren Kairos kennen als ‘de god van het geschikte moment’, de kampioen van de perfecte timing. Hij veroorzaakt een soort van breuklijn in de vliedende tijd. Dat samenspel van het onvoorspelbaar spontane en het georkestreerde, vinden we in de hele fotoreeks terug. 

Intrinsiek hebben de beelden ook iets muzikaals en spelen ze in op het betekenisverschil tussen metriek en ritmiek. Een metrum staat voor een vast schema, een bepaalde maatsoort bijvoorbeeld. Binnen die opgelegde ordening is het echter mogelijk om met ritme eigen vrije accenten te leggen. Theo Derksen zoekt die vrijheid en surft op de golven van de tijd. 

Kairos

Theo Derksen is a collector, an archivist of brief, fleeting moments. He observes deeply,  ‘at length’, capturing the hidden meanings as they emerge. Time is central. Lengthiness and brevity constitute each other's opposites. In her fascinating book Kairos Joke J. Hermsen meticulously unravels the idea of time. It is pre-eminently Derksen’s leitmotif. We get to know the Greek god Kairos as ‘the personification of the right and opportune moment’, he’s the champion of perfect timing. Kairos causes a kind of fault line in the passing of time. This interaction between the spontaneous and the staged is what reoccurs in almost all pictures of this series. 

The images also have an inherent musicality and allude to the difference between meter and rhythm. Meter refers to regularly recurring patterns within a fixed arrangement, e.g.  time signatures in music. However, within this imposed order, variations in rhythm can be used to place one’s own free accents. Theo Derksen embraces this freedom and surfs on the waves of time. 

Het meten van de wereld

Wat biografisch minder op de voorgrond komt bij Theo Derksen is zijn vroegere bouwkundige opleiding en een tijdelijke job als topograaf. Ongetwijfeld heeft dat zijn blik als fotograaf wel verscherpt en zijn kijk op de wereld verbreed.  Hij meet en weegt de wereld zoals de twee genieën in de prachtige roman van Daniel Kehlmann Het meten van de wereld. Terwijl de natuurvorser Alexander von Humboldt de wijde wereld intrekt met expedities van de Amazone tot ver in Siberië, verwijdert ‘de prins van de wiskunde’, Carl Friedrich Gauss, zich nauwelijks van zijn geboorteplaats. Beiden geven ze hun beeld van hoe de wereld (en het heelal) in elkaar steekt. Alles lijkt meetbaar. Wat de roman echter ook beklemtoont, is het onpeilbare van hun persoonlijk geluk en verdriet. Blijkbaar is toch niet alles meetbaar en al helemaal niet controleerbaar. 

Het is net die dialoog tussen tegenstellingen die Derksen aangaat en die zijn foto’s complex maakt. Zoals de Hongaarse componist György Ligeti of de filosoof Karl Popper is hij zich uitermate bewust van ‘Clocks and Clouds’. Klokken zijn de strikt ordenende systemen die meten, terwijl wolken in hun wanorde veel minder voorspelbaar zijn. Derksen puurt een universum uit die opponerende systemen. Regelmatig snijdt hij het beeld met een obstakel doormidden zodat een visuele breuklijn ontstaat. Zo verdeelt en heerst de fotograaf over een gebeurtenis. Er ontstaan twee velden die bij elkaar schuiven en veeleer dialogeren dan polariseren. Is het beeld dan toch in staat om de wereld te redden?

Measuring the world

Less obvious in Derksen’s photos is the biographical element of his early training. But undoubtedly his experience in general construction and a temporary job as a topographer have contributed to his perspective. This has sharpened his photographer’s eye and widened his outlook on life. He measures and weighs the world as do the two geniuses in the brilliant novel Measuring the World by Daniel Kehlmann. While geographer and naturalist Alexander von Humboldt ventures into the wide world with expeditions from the Amazon to the depths of Siberia, the Prince of Mathematics, Carl Friedrich Gauss, never leaves his hometown. They both give their ideas of how the physical world (and the universe) works. Everything seems to be measurable. But what the novel also emphasizes is the unfathomable nature of their personal happiness and sorrow. Not everything can be measured, let alone controlled. 

It is this dialogue between opposites which Derksen engages in and which makes his photos complex. Like Hungarian composer György Ligeti or the philosopher Karl Popper Derksen is very much aware of ‘Clocks and Clouds’. Clocks are the strict ordering systems that measure, whereas clouds, in all their disorder, prove much less predictable. The photographer creates a universe from these opposing systems. He regularly cuts the image in two, with an obstacle serving as a visual fault line. He thus divides and rules over an event. Two fields slide together and dialogue rather than polarize. Could the image save the world after all? 

Voor-beeld

Voordat er zich ook maar iets binnen het fotokader ontwikkelt, vormt er zich een sjabloon, een soort preview in het hoofd van de fotograaf. Dat ontstaat uit een intuïtief besef van schaal, proportie, onderlinge verhoudingen en kijkassen. Het is het net met geordende mazen waarin hij het beeld zal vangen. Elke compositie is een organisatiestructuur. Soms laat Derksen een tafereel ook eens vollopen met gebeurtenissen alsof hij een lege fles onderdompelt in water. De camera is zijn fuik op de werkelijkheid. 

Pre-image

Even before anything develops within the photo frame, a template, a kind of preview forms in the photographer’s mind. This pre-image arises from an intuitive awareness of scale, proportions, mutual relationships and viewing axes. It is the net in which the image will be caught. Every composition is an organizational structure. Sometimes Derksen fills up a scene with events as if he were plunging an empty bottle in water. His camera is the trap he sets for reality.

Mais où sont les neiges d’antan? 

‘Waar zijn de groten en grootsheden van toentertijd?’ vroeg de laatmiddeleeuwse dichter François Villon zich al af. In tal van foto’s knabbelen licht, lucht en wind aan de robuustheid van zuilen, plaveien, grafstenen en piramiden. Ze vormen een suggestief decor van eeuwigheid waarin het gewone leven zijn gang gaat, licht en veerkrachtig als de elastische fietsband die de jongen door de lucht laat zweven.

Mais où sont les neiges d’antan? 

Where are the snows of yesteryear? ‘Where have all the great minds, the beauty and the splendor of the past gone?’ the late-medieval poet François Villon wonders. In many of Derksen’s photos we see how light, air and wind have gnawed away at the robustness of columns, paving stones, gravestones and pyramids. They form an evocative backdrop of eternity against which life just goes on, in a way that is as light and resilient as the elastic tube the boy by the pyramids sends floating into the air. 

Nostos

Theo Derksen reist, heel regelmatig zelfs, maar in feite is dat bijkomstig omdat hij net zo goed een beeld ontfutselt bij een eeuwenoude piramide als op de hoek van een alledaagse Maastrichtse straat. Derksen is een nomade, een jager-verzamelaar. Hij gaat om met wat een omgeving hem aanbiedt: het genius loci. 

Leidt al dat reizen dan niet tot nostalgie? Het is een begrip dat met zijn wortel ‘nostos’ verwijst naar terugkeer en thuis. De beschutting, het onderkomen of het huis verschijnen vaak als een wereld binnen de werelden die de fotograaf vastlegt. Natuurlijk wordt het motief van het onderkomen in de foto’s opgetild tot iets universeels. Of, zoals auteur Georges Perec het uitdrukte toen hij voor zijn ouderlijk huis stond: ‘Je ne suis pas rentré’. Met ‘Ik ben niet naar binnengegaan’ als eerste betekenis, maar als pakkend existentieel drama in zijn tweede betekenis: ‘Ik ben nooit thuisgekomen’. Was de eerste werktitel van deze fotoreeks niet Homeless Images? 

Het blijft verbluffend hoe Theo Derksen met eenvoudige componenten telkens opnieuw grote verhalen weet aan te snijden. Hij doet dat bovendien met een blijmoedige lichtheid – verschillende ‘zwevende’ figuren getuigen daarvan. Ze onderstrepen de mogelijkheid om, al is het maar even, aan het gewicht van tijd en ruimte, aan de orde te ontsnappen. 

Nostos

Theo Derksen travels the world regularly, which is however of minor importance as he is just as likely to procure a striking image at the foot of an ancient pyramid as at the corner of an everyday Maastricht street. Derksen is a nomad, a hunter-collector. He uses whatever his environment has to offer: the genius loci. 

Does all this traveling lead to nostalgia? Its root word ‘nostos’ refers to a return, to homecoming and home.  Houses, shelters, places to stay… they often appear as worlds within the worlds that the photographer captures. Of course, the motif of ‘a place to stay’ in the photos is often elevated to something universal. Or, to put it in the words of author Georges Perec as he stood in front of his parental house: ‘Je ne suis pas rentré’. The first meaning being: ‘I didn’t enter’; the second having a more arresting, existential implication: ‘I never came home.’ The working title of this photo series was, after all, Homeless Images. 

It remains astonishing how Theo Derksen manages to tackle big stories again and again with simple components. Moreover, he does this with a cheerful lightness – there are several ‘floating’ figures bearing witness to that. They underline the possibility of escaping – even for just a moment – the weight of time and space, of ordered life. 

Stef van Bellingen 

2024